آیا تئاترانتقادی و پرسشگر نمی‌خواهیم؟
بابک پرهام
روز جهانی تئاتر مصادف با روز ملی تئاتر در ایران است. امسال یون فوسه، نمایشنامه‌نویس و کاظم نظری، مدیر کل هنرهای نمایشی به مناسبت روز جهانی تئاتر و روز ملی تئاتر پیام‌هایی منتشر کرده‌اند، پیام یون فوسه در مدح تجلی تئاتر به عنوان هنری کارآمد در جهت جهانشمول شدن تفاوت‌های فردی و ملیتی است. تئاتر به نظر یون فوسه راه نجات از جنگ، کشتار، تروریسم، درک پیام زندگی است که هنرمند آن را با دیگران در میان می‌گذارد. به عقیده او هر روز می‌تواند روز تئاتر باشد. به عبارتی، تئاتر پویا و زنده است و هر روز می‌تواند زندگی جدیدی خلق کند. دست بر قضا امسال مدیرکل هنرهای نمایشی ما هم پیامی به همین مناسبت منتشر کرد که تا حد زیادی با پیام برنده جایزه نوبل ادبیات 2013 همپوشانی دارد. در ادامه هر دو پیام را به جهت روشنگری آورده‌ام و می‌‌خواهم به نکاتی در پیام آقای کاظم نظری بپردازم که شاید از نظرها مغفول مانده باشد. آقای نظری دو بار از کلمه «ناگزیر» استفاده کرده است؛ یک‌بار در ابتدای متن و بار دیگر در انتهای آن. او در ابتدا روز ملی تئاتر را حقیقتی ناگزیر، نه تنها برای هنرمندان عرصه تئاتر و مخاطبان اندک آن، بلکه برای همگان می‌خواند. گویی نظری از پوسته محافظه‌کاری خود بیرون آمده است و خطاب همگان را به کار می‌بندد که جامع گروهی از مخالفان این هنر شریف هم باشد. اما ضرورت وجود تئاتر به عنوان امری دلپذیر در نظر گرفته شده و نه انتقادی، روشنگر یا مبارزه‌گر. اینجا تفاوت پیام یون فوسه و کاظم نظری هویدا می‌شود. یون فوسه تئاتر را هنر خوب به جهت مبارزه آن با آنچه بدی و شر است، می‌پندارد و آقای نظری از هنری دلپذیر و مایه شادی سخن به میان می‌آورد. شاید دلیل حضور او در تماشاخانه سنگلج همزمان با نمایشی تنها سرگرم‌کننده، مبین این امر است که هنر پرسشگر، مطالبه‌گر و انتقادی از نگاه ایشان ضرورت محسوب نمی‌شود! کاظم نظری در پایان پیامِ خود، به تمام آنانی که در تئاتر، مفهوم والای زندگی و تداوم سربلندی خود و فرهنگ و کشورشان را جست‌وجو می‌کنند، تبریک گفته است. او در این بخش از پیام، کلمه «ناگزیر» را ناظر بر کسانی به کار می‌برد که تئاتر را عرصه‌ای برای سربلند کردن فرهنگ و کشور خود می‌دانند و نه یک امر انسانی جهانشمول. آیا کسانی که کارکردی فراتر و گسترده‌تر از آنچه آقای نظری برشمرده در نظر دارند، مخاطب تبریک ایشان نیستند؟
مطلب دیگر در متن آقای نظری اندیشه‌های تحوّل‌گرا و معنابخش است. آنان که اندیشه منحصر به فرد و جهان متفاوت دارند و پاسخی برای چگونه بودن، چگونه ماندن و چگونه رفتن به مخاطب ارايه می‌دهند. این، متضادگویی متن آقای نظری نیست، بلکه تاکیدی است بر آنچه به نظر ایشان اندیشه تحول‌گراست. انتخاب نمایشی سرگرم‌کننده مصادف با روز ملی- جهانی تئاتر.
مرورِ حتی اجمالی پیام جهانی یون فوسه و پیام کاظم نظری و نگاهی به تلقی‌های موجود در هر کدام از متن‌ها به خوبی فاصله اندیشه تئاتر ایران و جهان را بازمی‌نمایاند و مخاطب هوشمند این تفاوت را به ظرافت درخواهد یافت.